Karditsa-net - Η σύνθεση του πληθυσμού: ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ

Η σύνθεση του πληθυσμού: ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ

Σαρακατσαναίοι

Οι Σαρακατσαναίοι ή Σαρακατσιάνοι, αποτελούν ένα επίσης σημαντικό μέρος του Καρδιτσιώτικου πληθυσμού. Είναι βέβαια γνωστό ότι, εκτός από τη Θεσσαλία, Σαρακατσάνοι υπάρχουν σήμερα σε όλη τη Στερεά Ελλάδα, τη Μακεδονία, την Ήπειροι τη Θράκη αλλά και την Πελοπόννησο, όπως επίσης και στα νότια της Γιουγκοσλαβίας και της Βουλγαρίας. Θα πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι ενώ πολλές φορές υπάρχει σύγχυση ανάμεσα στον όρο Σαρακατσάνος και στον όρο Βλάχος, η ταύτιση των πληθυσμιακών αυτών ομάδων δεν είναι καθόλου σωστή. Οι Σαρακατσάνοι δεν έχουν κανένα κοινό με τους Βλάχους (τους Κουτσόβλαχους, τους Αρβανιτόβλαχους, τους Τσιντσάρους, τους Μπουρτζόβλαχους) - το μόνο τους κοινό γνώρισμα είναι ότι τόσο οι Σαρακατσάνοι όσο και οι Βλάχοι ασχολούνται κατά κύριο λόγο με την κτηνοτροφία. Για την καταγωγή των Σαρακατσάνων υπάρχουν πολλές και ποικίλες εκδοχές. Κάποια από αυτές τους θέλει να κατάγονται από το Σακαρέτσι του Βάλτου,, όπου - όπως λέγεται - έζησαν πολύ πριν αρχίσει η μετοίκησή τους σε άλλα σημεία της χώρας. Από το όνομα λοιπόν της περιοχής αυτής υποστηρίζεται ότι προέρχεται η ονομασία Σαρακατσάνοι (Σακαρέτσι - Σακαρετσιάνος - Σαρακατσιάνος - Σαρακατσάνος). Σύμφωνα ωστόσο με μια άλλη εκδοχή οι Σαρακατσάνοι έλκουν την καταγωγή τους από το Συράκο της Ηπείρου, μια περιοχή στην οποία - όπως λέγεται - εγκαθίσταντο τα καλοκαίρια.

Οι περισσότεροι πάντως από τους μελετητές θεωρούν ως τόπο καταγωγής των Σαρακατσάνων τα Άγραφα και υποστηρίζουν πως πρόκειται για νομάδες - κτηνοτρόφους των οποίων η οργάνωση, τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά, τα έθιμα και η ιστορία τους αποκαλύπτουν έναν λαό με υπερβάλλοντα πατριωτισμό. Όσον αφορά στην ετυμολογία της λέξης Σαρακατσάνος αναφέρεται επίσης πως μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης οι κάτοικοι της περιοχής των Αγράφων, αντιτασσόμενοι στους Τούρκους κατακτητές, δεν πλήρωναν φόρους και, για να διαφύγουν τις συνέπειες της στάσης τους αυτής, άρχισαν να μετακινούνται από τόπο σε τόπο, ντυμένοι στα μαύρα σε ένδειξη πένθους. Αυτός ήταν και ο λόγος που οδήγησε τους Τούρκους να τους ονομάσουν Καρά-κατσάν δηλαδή "μαύρους φυγάδες". Μια παρόμοια εξήγηση, που σχετίζεται δηλαδή με την ενδυμασία τους, δίνει και ο Β. Σκαφίδας, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι Σαρακατσάνοι πήραν την συγκεκριμένη ονομασία επειδή φορούσαν μια λευκή φλοκάτη, η οποία στην κουτσοβλάχικη διάλεκτο ονομάζεται Σάρικα. Ανάμεσα στους μελετητές που έχουν ασχοληθεί με τους Σαρακατσάνους είναι ο Δανός γλωσσολόγος Carsten Horg, η Αγγελική Χατζημιχάλη, ο Δ. Γεωργάκος, ο ανθρωπολόγος Άρης Πουλιανός, ο Β. Σκαφίδας, ο Σ. Γρανίτσας και ο Ευριπίδης Μακρής. Κάποιοι θεωρούν τους Σαρακατσάνους αρχαίο Ελληνικό φύλο, ενώ άλλοι μιλούν για πληθυσμιακή ομάδα που εμφανίστηκε κατά τη βυζαντινή περίοδο. Ο Άρης Πουλιανός, ο οποίος ξεκίνησε την έρευνά του από τους Σαρακατσάνους της Βουλγαρίας το 1963, επιμένει πως πρόκειται για τον αρχαιότερο λαό της Ευρώπης.

ΟΙ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΟΙ

Ένα πανάρχαιο πρωτοελληνικό φύλο, οι Σαρακατσαναίοι, με αρχική κοιτίδα την κεντρική και νότια οροσειρά της Πίνδου με επίκεντρο τα Άγραφα διασκορπίστηκαν το 18ο αιώνα σε όλη την Ελλάδα. Ως νομάδες κτηνοτρόφοι (σκηνίτες) μετακινούνταν διαρκώς, το καλοκαίρι στα βουνά, στους κάμπους το χειμώνα. Η επικρατέστερη ετυμολογία του ονόματός τους δηλώνει τον ανυπότακτο χαρακτήρα τους κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, από την τουρκική λέξη καρά (μάυρος, μάυρα ρούχα) και την τουρκική μετοχή κατσιάν (=φεύγων, φυγάς, ανυπότακτος)... Η γλώσσα τους, ελληνική με στοιχεία της Αρχαιοελληνικής διαλέκτου, απαλλαγμένη από ξένα στοιχεία, παράλληλα με τη διατήρηση της αυθεντικότητας των εθίμων, κανόνων συμπεριφοράς και διαβίωσης αποδεικνύει την πανάρχαια ελληνικότητα τους.

Σε αυτά τα στοιχεία στηρίζεται και η διάκριση τους από τους Βλάχους (Βλαχόφωνους Έλληνες), που μιλούσαν εκτός από τα ελληνικά και τα Βλάχικα Το μόνο κοινό στοιχείο,ήταν το κτηνοτροφικό επάγγελμα. Η οικονομική και κοινωνική ζωή των Σαρακατσαναίων ήταν οργανωμένη με ένα είδος συνεταιρισμού το «Τσελιγκάτο», για την καλύτερη παραγωγική συνεργασία και διάθεση των κτηνοτροφικών τους προϊόντων. Ο τσέλιγκας (αρχιποιμένας) - πλούσιος κτηνοτρόφος με πολλά πρόβατα- ήταν ο αρχηγός, επιφορτισμένος με υποχρεώσεις που αφορούσαν τα οικονομικά αλλά και τα κοινωνικά προβλήματα του τσελιγκάτου. Η διαβίωσή τους εξασφαλίζονταν στο «κονάκι», ένα καλύβι φτιαγμένο με σάλωμα. Η Σαρακατσάνικη οικογένεια ήταν πατριαρχική. Αυστηρή πειθαρχία και άγραφοι, απαρασάλευτοι νόμοι όριζαν τη συμπεριφορά του κάθε μέλους της… Η εκπαίδευση τους ήταν στοιχειώδης, λόγω των συνεχών μετακινήσεών τους. Αλλά η πίστη τους στα θρησκευτικά και λατρευτικά έθιμα καθώς και στις παραδόσεις ήταν μεγάλη. Η χαρά και η λύπη ήταν συνυφασμένη με ένα μεγάλο κύκλο εκδηλώσεων και ιεροτελεστιών που τηρούσαν με ευλάβεια. Ο γάμος ήταν ένα πολυδιάστατο κοινωνικό φαινόμενο με ένα κύκλο πράξεων και συμβόλων. Τα τραγούδια τους αποτελούν παρακαταθήκη για τους νεότερους στην προσπάθεια για τη διατήρηση της εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας του λαού μας. Οι χοροί τους λεβέντικοι, έχουν την καταγωγή τους στον αρχαίο ελληνικό ρυθμό. Η φλογέρα ήταν το κατεξοχήν μουσικό όργανο του Σαρακατσάνου τσοπάνη. Τα έργα της λαϊκής τέχνης είναι εμπνευσμένα από την καθημερινή ζωή τους και έχουν πρακτική αξία: υπέροχα ξυλόγλυπτα και όμορφα υφαντά. Η χαρακτηριστική σοβαρότητα των σκούρων χρωμάτων στις φορεσιές, τα υπέροχα χρώματα και σχέδια στις μικρές ποδιές από χοντρό μάλλινο ύφασμα, ο ολοκέντητος κόκκινος φλάμπουρας του γάμου με θέματα αυστηρής συμμετρίας ανάμεσα και γύρω από τις τέσσερις γωνίες του σταυρού είναι μερικά από τα στοιχεία της Σαρακατσάνικης τέχνης. Η συμβολή των Σαρακατσαναίων στην επανάσταση του 1821 ήταν αποφασιστικής σημασίας. Πολλά είναι τα ονόματα Σαρακατσάνων αρματολών και κλεφτών. Αλλά και κατά το Μακεδονικό Αγώνα η συμμετοχή τους υπήρξε αμέριστη, επίσης αντιστάθηκαν σε όλους τους κατακτητές. Από το 1950 και μετά οι Σαρακατσιαναίοι άρχισαν να εγκαταλείπουν τα βουνά, εγκαταστάθηκαν σε πόλεις και χωριά και ασχολούνται με κάθε είδους επαγγέλματα. Όμως οι αρχές τους και οι αξίες της ζωής δεν άλλαξαν… Πολιτιστικοί σύλλογοι, λαογραφικά μουσεία, έντυπο υλικό (εφημερίδες και περιοδικά), συνέδρια και ημερίδες, το πανελλήνιο αντάμωμα (στο Περτούλι Τρικάλων την τελευταία Κυριακή του Ιουνίου) και άλλα τοπικά σε διάφορα μέρη της χώρας που αναβιώνουν σκηνές απο την καθημερινή ζωή των Σαρακατσιάνων διατηρούν ζωντανή την εθνική και πολιτιστική μνήμη των σύγχρονων Σαρακατσάνων,για να αντισταθούν στην αφομοιωτική και ισοπεδωτική τάση της εποχής μας...